Prognoza sytuacji gospodarstw rolnych według GUS

Wśród rolników prowadzących produkcję roślinną najbardziej negatywnie ocenili opłacalność produkcji rolniczej w 1 półroczu 2025 r. użytkownicy gospodarstw rolnych specjalizujący się w prowadzeniu upraw rzepaku i rzepiku (minus 32,9), a także zbóż (minus 31,1). W przypadku rolników zajmujących się produkcją zwierzęcą najbardziej pesymistyczne opinie na temat opłacalności produkcji w najbliższych sześciu miesiącach wyrazili hodowcy trzody chlewnej (minus 54,3) oraz koni (minus 45,1).

Bez względu na powierzchnię użytków rolnych, w Polsce przeważały niekorzystne oceny dotyczące przewidywanej opłacalności produkcji rolniczej w 1 półroczu 2025 r. Najniższą wartość salda odpowiedzi (minus 33,2) zanotowano wśród użytkowników gospodarstw o powierzchni użytków rolnych od 15 do 20 ha. Natomiast najmniejszą przewagę negatywnych ocen prognozowanej opłacalności produkcji rolniczej w najbliższym półroczu nad pozytywnymi odnotowano wśród użytkowników gospodarstw o powierzchni użytków rolnych do 1 ha, gdzie wskaźnik wyniósł minus 20,6.

Popyt na produkty wytwarzane w produkcji rolniczej

W drugiej edycji badania w 2024 r. wartość salda odpowiedzi udzielonych na pytanie dotyczące przewidywanego popytu na produkty wytwarzane w gospodarstwach rolnych wyniosła minus 14,6 i była korzystniejsza w porównaniu z minus 17,2 w 1 półroczu 2024 r. oraz minus 18,6 w 2 półroczu 2023 r.

Bez względu na specjalizację produkcji zdecydowana większość użytkowników gospodarstw rolnych uznała, że popyt w 1 półroczu 2025 r. pozostanie na niezmienionym poziomie. Wśród tych, którzy ocenili przewidywany popyt negatywnie najniższe saldo odpowiedzi zanotowano w grupie gospodarstw wielokierunkowych (minus 17,5), a najwyższe w grupie gospodarstw specjalizujących w produkcji roślinnej (minus 13,1).

Wśród tych ostatnich najbardziej pesymistycznie popyt ocenili rolnicy zajmujący się uprawą buraków cukrowych (minus 17,1) oraz zbóż (minus 14,6), a najmniej mający uprawy pod osłonami (minus 5,1).

Wykres 2. Salda odpowiedzi dotyczące prognozowanego popytu na produkty wytwarzane w gospodarstwach rolnych według ukierunkowania produkcyjnego

Wśród producentów specjalizujących się w produkcji zwierzęcej najbardziej negatywne opinie wyrazili zajmujący się chowem trzody chlewnej (minus 35,6) oraz chowem koni (minus 34,6), a najmniej pesymistyczne rolnicy zajmujący się chowem drobiu nieśnego (minus 5,4).

Wykres 3. Przewidywana opłacalność produkcji rolniczej oraz popytu na produkty rolne wytwarzane w gospodarstwach rolnych według specjalizacji gospodarstw rolnych

Niezależnie od wielkości gospodarstw rolnych, większość ankietowanych rolników w Polsce przewiduje zmniejszenie popytu na wytwarzane przez nich produkty rolne w pierwszej połowie 2025 r. Najniższą wartość salda odpowiedzi (minus 16,1) zanotowano wśród użytkowników gospodarstw o powierzchni użytków rolnych od 1 do 2 ha. W przypadku tej grupy obszarowej opinie były bardziej negatywne wobec tych wyrażonych w poprzednim półroczu oraz 2 półroczu 2023 r. (spadek salda odpowiedzi po 1,3 pkt). Natomiast najmniejszą przewagę negatywnych ocen prognozowanej opłacalności produkcji rolniczej w najbliższym półroczu nad pozytywnymi odnotowano wśród użytkowników gospodarstw o powierzchni użytków rolnych od 50 do 100 ha, gdzie wskaźnik wyniósł minus 10,4.

Źródła finansowania i inwestycje

W 2024 r. ponad 52% użytkowników gospodarstw rolnych biorących udział w badaniu, wskazywało środki własne jako główne źródło finansowania swoich gospodarstw. Płatności bezpośrednie stanowiły źródło finasowania dla około 35% gospodarstw. Istotnym źródłem finansowania wskazywanym przez użytkowników gospodarstw rolnych były też kredyty preferencyjne oraz inne fundusze unijne.

Wśród prowadzących gospodarstwa rolne ukierunkowane na produkcję zwierzęcą najczęściej wskazywanym źródłem finasowania były środki własne (56,0%). Natomiast najmniejszy odsetek rolników korzystających z własnych środków finansowych notowano wśród użytkowników gospodarstw wielokierunkowych (52,1%). Największy odsetek rolnikówkorzystających z płatności bezpośrednich w 2024 r. stanowiła grupa producentów roślin (35,3%), a najmniejszy (30,8%) stanowili użytkownicy gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierzęcej.

Wykres 4. Źródła finansowania w 2024 r. w gospodarstwach rolnych według ukierunkowania produkcji rolnej

Niezależnie od ich wielkości, głównym źródłem finansowania gospodarstw rolnych były środki własne (wzrost wskazań o 1,1 p.proc. w porównaniu z 2023 r.). Wśród tych, którzy wskazali środki własne jako główne źródło, najwyższy odsetek (62,5%) był w grupie gospodarstw o powierzchni poniżej 2 ha (wzrost o 2,9 p.proc. w porównaniu z 2023 r.), a najniższy (44,0%) w gospodarstwach o powierzchni 100 ha i więcej.

Natomiast najczęściej z płatności bezpośrednich przy prowadzeniu działalności rolniczej korzystały gospodarstwa o powierzchni od 2 ha do 15 ha (około 36%). W przypadku kredytów komercyjnych i preferencyjnych najwięcej umów kredytowych zawierały gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych 100 ha i więcej (ponad 35%), a najmniej gospodarstwa poniżej 2 ha (około 1%).

W 2024 r. 51,2% użytkowników gospodarstw rolnych w Polsce przeznaczyło posiadane środki finansowe na wydatki związane z prowadzeniem bieżącej działalności rolniczej. To stanowi spadek o 0,7 p.proc. w porównaniu z 2023 r. Jednocześnie 14,1% gospodarstw zdecydowało się na inwestycje, tj. o 0,5 p.proc. więcej niż w poprzednim roku.

Wykres 5. Salda odpowiedzi dotyczące wydatków inwestycyjnych gospodarstw rolnych według ukierunkowania produkcyjnego

Wzrost wskazań na wydatki inwestycyjne w 2024 r. był szczególnie widoczny wśród gospodarstw użytkowników gospodarstw specjalizujących się w produkcji roślinnej (wzrost o 6,0 p.proc. w porównaniu z 2023 r.). Dodatkowo, ta grupa producentów charakteryzuje się najwyższą liczbą wskazań (55,1%) dotyczących planowania wydatków inwestycyjnych na rok 2025.

Analizując grupy obszarowe, najwięcej wskazań na wzrost wydatków inwestycyjnych dotyczył gospodarstw rolnych o powierzchni poniżej 2 ha, od 2 do 5 ha oraz od 10 do 15 ha (odpowiednio o 13,6 p.proc., 12,0 p.proc. oraz 10,8 p.proc. w porównaniu z 2023 r.). Najwięcej (ponad 58%) zadeklarowanych na 2025 r. wydatków inwestycyjnych odnotowano wśród gospodarstw o powierzchni użytków rolnych od 5 do 20 ha.

Czynniki sprzyjające i ograniczające rozwój gospodarstw rolnych

W 2024 r. wsparcie unijne nadal odgrywało kluczową rolę jako czynnik sprzyjający rozwojowi gospodarstw rolnych, stanowiąc 63,5% ogółu gospodarstw (mimo spadku o 3,9 p.proc. w porównaniu z 2023 r.). Innym również ważnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi, wskazywanym przez rolników, były korzystne ceny sprzedawanych produktów rolnych (18,5% wobec 13,3% w 2023 r.).

Wśród gospodarstw specjalizujących się w produkcji roślinnej najczęściej wskazywanym czynnikiem sprzyjającym produkcji rolnej było wsparcie unijne (66,0%). Jednakże w porównaniu z 2023 r. największy spadek wskazań (o 14,2 p.proc.) zaobserwowano wśród gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierzęcej. W tej grupie producentów odnotowano również wzrost wskazań (o 5,8 p.proc. w stosunku do 2023 r.) na korzystne ceny sprzedawanych produktów rolnych.

Uwzględniając grupy obszarowe użytków rolnych w 2024 r., rolnicy posiadający grunty o powierzchni od 5 do 10 ha najczęściej wskazywali na wsparcie unijne (71,9%) jako czynnik sprzyjający rozwojowi ich gospodarstw. Z kolei korzystne ceny sprzedawanych produktów rolnych wskazali najczęściej użytkownicy gruntów o powierzchni poniżej 2 ha (32,1%).

Wykres 6. Czynniki sprzyjające rozwojowi gospodarstw rolnych

Niezależnie od rodzaju prowadzonej produkcji rolnej czy powierzchni użytków rolnych, wśród czynników ograniczających rozwój gospodarstw rolnych w 2024 r., najczęściej wskazywaną barierą były zbyt wysokie koszty produkcji oraz zbyt niskie ceny zbytu.

Wymienione ograniczenia najczęściej wskazywali użytkownicy gospodarstw ukierunkowanych na produkcję roślinną (odpowiednio 69,4%, 64,5%) oraz gospodarstwa wielokierunkowe (68,1% i 65,3%). Niekorzystne warunki atmosferyczne były również istotnym czynnikiem ograniczającym działalność rolniczą, szczególnie w przypadku rolników zajmujących się produkcją roślinną (43,3%) oraz gospodarstw wielokierunkowych (38,5%). W porównaniu z 2023 r. wskazanie tej bariery znacząco wzrosło odpowiednio o 11,6 p. proc oraz 8,0 p.proc.

Wykres 7. Czynniki ograniczające rozwój gospodarstwa rolnego w ostatnich 12 miesiącach

W grupie gospodarstw o powierzchni użytków rolnych od 2 ha do 100 ha i więcej najczęściej wskazywaną barierą były zbyt wysokie koszty produkcji (około 70%). Natomiast zbyt niskie ceny zbytu stanowiły utrudnienie przede wszystkim dla gospodarstw o powierzchni od 5 do 100 ha i więcej (ponad 66%). Wśród głównych czynników ograniczających rozwój gospodarstw rolnych w 2024 r. znalazły się również niekorzystne warunki atmosferyczne wskazywane przez około 40% rolników z wszystkich grup obszarów.

Wpływ nadzwyczajnych czynników na sytuację gospodarstw rolnych

Wojna w Ukrainie

W 2 półroczu 2024 r., jak i w poprzednich edycjach, użytkownicy gospodarstw rolnych wyrazili swoje opinie dotyczące konsekwencji konfliktu zbrojnego w Ukrainie na funkcjonowanie ich gospodarstw rolnych. 

W analizowanej edycji badania 22,9% użytkowników gospodarstw rolnych wskazało, że wojna w Ukrainie miała poważny wpływ na funkcjonowanie ich gospodarstw (spadek o 5,5 p.proc. w stosunku do 1 półrocza 2024 r.). Od drugiej edycji 2023 r. odsetek wskazań tego wariantu odpowiedzi sukcesywnie maleje we wszystkich gospodarstwach rolnych, niezależnie od rodzaju prowadzonej produkcji rolnej. Ponadto 16,2% respondentów uznało wojnę w Ukrainie za czynnik zagrażający stabilności ich gospodarstw, choć i w tym przypadku zanotowano spadek wskazań we wszystkich specjalizacjach produkcji rolnej, a także we wszystkich grupach obszarowych.

Wykres 8. Wpływ wojny w Ukrainie na gospodarstwa rolne w 2 półroczu 2024 r. – struktura odpowiedzi (%)

W stosunku do poprzedniej edycji badania o 4,4 p.proc. wzrósł odsetek gospodarstw, na które wojna w Ukrainie wywarła nieznaczny wpływ na prowadzenie gospodarstw rolnych. Kształtował się on na poziomie 32,4%. Największy wzrost (o 5,2 p.proc.) odnotowano wśród gospodarstw wielokierunkowych, a spadek (o 5,4 p.proc.) w grupie gospodarstw o powierzchni poniżej 2 ha.

Jednocześnie zaobserwowano wzrost liczby gospodarstw, na które wojna w Ukrainie nie wywiera negatywnych skutków. W 2 edycji badania 2024 r. odpowiedź tę wskazało 28,5% użytkowników gospodarstw objętych badaniem (wzrost o 7,4 p.proc. w stosunku do 1 edycji 2024 r.).

Powódź

W styczniu 2025 r. przeprowadzono badanie, w którym użytkownicy gospodarstw rolnych odpowiadali na pytanie dotyczące szkód spowodowanych powodzią, która dotknęła część Polski we wrześniu 2024 r. Spośród wszystkich gospodarstw rolnych uczestniczących w badaniu koniunktury 2,2% zadeklarowało, że w ich gospodarstwach wystąpiły szkody spowodowane powodzią. W największym stopniu powódź dotknęła gospodarstwa rolne zlokalizowane w 7 województwach: opolskim, dolnośląskim, śląskim, lubuskim, małopolskim, wielkopolskim oraz świętokrzyskim.

Wśród respondentów deklarujących wpływ powodzi na prowadzenie gospodarstw rolnych, 49,3% wskazało, że skutki były nieznaczne, 39,3% uznało je za poważne, a 10,7% określiło jako zagrażające stabilności ich gospodarstw. Z kolei 0,7% badanych stwierdziło brak negatywnych konsekwencji powodzi.

Mając na względzie ukierunkowanie produkcyjne gospodarstw rolnych, poważne skutki powodzi wskazało 58,0% użytkowników gospodarstw ukierunkowanych na produkcję zwierzęcą. Dodatkowo 16,1% respondentów z tej grupy uznało te skutki jako zagrażające stabilności prowadzonych gospodarstw.

Wykres 9. Skutki powodzi dla prowadzonych gospodarstw rolnych 

Użytkownicy gospodarstw rolnych niezależnie od rodzaju produkcji rolnej, biorący udział w badaniu, najczęściej wskazywali, że głównym skutkiem powodzi było zniszczenie plonów. Zjawisko to szczególnie dotknęło gospodarstwa specjalizujące się w produkcji zwierzęcej (87,7%). Dla tej grupy producentów istotnym skutkiem powodzi było również uszkodzenie pasz, nawozów lub materiału siewnego (16,3%). Szkody w zabudowaniach mieszkalnych oraz gospodarskich były głównie zgłaszane przez użytkowników gospodarstw specjalizujących się w produkcji roślinnej (odpowiednio 13,4% i 17,7%). Zwiększone nakłady finansowe na oczyszczenie gleby również stanowiły istotny skutek powodzi dla wszystkich producentów rolnych (19,5%), a w szczególności dla gospodarstw wielokierunkowych (24,8%).

Wykres 10. Podjęte i planowane działania mające na celu poradzenie sobie ze skutkami powodzi w 2024 r. w gospodarstwach rolnych według ukierunkowania produkcyjnego